Powikłania cukrzycy – jakie ryzyko wiąże się z cukrzycą?

PRZEGLĄD TEMATÓW

Wysoki poziom cukru we krwi powoduje uszkodzenie naczyń krwionośnych, które nie są w stanie dostarczać tlenu i składników odżywczych do nerwów czuciowych i ruchowych. Nerwy ulegają stopniowemu uszkodzeniu, a proces ten pogłębiają inne procesy metaboliczne wywołane hiperglikemią (np. zwiększone wydzielanie zaawansowanych produktów glikacji (AGE), takich jak zmodyfikowane białka i/lub lipidy). AGE (produkty uboczne metabolizmu) pobudzają wytwarzanie reaktywnych form tlenu i zaburzają działanie mechanizmów przeciwrodnikowych. Jednocześnie w warunkach wysokiego stresu oksydacyjnego organizm wytwarza więcej AGE, co wywołuje efekt błędnego koła, które prowadzi do neuropatii cukrzycowej, jednego z najczęstszych powikłań cukrzycy. Neuropatia cukrzyca rozwija się u niemal co trzeciej osoby chorej na cukrzycę i może mieć znacznie większy wpływ na pogorszenie jakości życia niż choroba podstawowa. Najbardziej narażone są nerwy znajdujące się daleko od serca. Oznacza to, że neuropatia cukrzycowa w pierwszej kolejności rozwija się w nerwach kończyn dolnych, odpowiedzialnych za odczuwanie bólu i temperatury. Neuropatia może też dotykać autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego. Układ autonomiczny (wegetatywny) jest odpowiedzialny za autonomiczną kontrolę pracy narządów i czynności fizjologicznych, których nie możemy świadomie kontrolować.

Neuropatia cukrzycowa może wywoływać różne objawy, w zależności od tego, które nerwy zostały uszkodzone w procesie chorobowym. Mogą wystąpić zaburzenia czucia oraz odczuwania bólu i temperatury. Jako że nerwy nie są w stanie przesyłać ani odbierać bodźców czuciowych, może pojawić się drętwienie kończyn. Uszkodzone mięśnie mogą powodować przewlekły ból i parestezje, m.in. mrowienie lub drętwienie kończyn, a w skrajnych przypadkach również paraliż. Jeżeli neuropatia cukrzycowa rozwija się w autonomicznym (wegetatywnym) układzie nerwowym, może jej towarzyszyć arytmia lub zaburzenia czynności pęcherza moczowego. Uszkodzenie nerwów sprawia, że pacjentowi trudniej rozpoznać objawy niebezpiecznej hipoglikemii cukrzycowej. Z powyższych względów przeciwdziałanie jest zawsze lepsze niż leczenie, a kluczową rolę odgrywa terapia profilaktyczna.

Ciężkie uszkodzenie nerwów wywołane neuropatią cukrzycową, a niekiedy również chorobą tętnic odwodowych może prowadzić do amputacji stopy. W Polsce co roku odnotowuje się około 15 tysięcy takich przypadków. Pacjent może nie czuć bólu wywołanego ranami lub nadmiernym uciskiem stopy, ponieważ nerwy w kończynie dolnej zaczynają obumierać. W ranie bardzo często rozwija się zakażenie, a upośledzenie krążenia dodatkowo spowalnia proces gojenia. Wokół rany mogą powstawać wrzody, a choroba może rozszerzać się na sąsiednie tkanki i kość do tego stopnia, że konieczna jest amputacja. Regularna kontrola stóp i staranna profilaktyka zespołu stopy cukrzycowej są absolutnie niezbędne. Dzięki temu można odpowiednio wcześnie wykryć nawet niewielkie rany i wdrożyć profilaktykę niebezpiecznych zakażeń.

Uszkodzenie ścian naczyń krwionośnych z czasem prowadzi do powstawania złogów wapnia i miażdżycy. Przepływ krwi jest znacznie utrudniony ze względu na zwężenie światła tętnicy. W efekcie do miejsc zaopatrywanych przez zwężone naczynie krwionośne dociera niewystarczająca ilość tlenu. Co gorsza, na złogach wapnia osadzają się skrzepy krwi. Drastycznie wzrasta ryzyko zawału serca lub udaru, wywołane przez zakrzepicę i odrywające się płytki miażdżycowe. Pacjenci z cukrzycą typu 2 są szczególnie narażeni na ryzyko udaru ze względu na towarzyszące cukrzycy zaburzenia metabolizmu lipidów i wysokie ciśnienie krwi. Do grupy wysokiego ryzyka zalicza się też pacjentów z cukrzycą typu 1. 

Zwężenia tętnic kończyn dolnych określa się mianem choroby tętnic obwodowych. Początkowo pacjent odczuwa zimno i mrowienie, następnie pojawia się ból, zwłaszcza podczas chodzenia. Pacjent musi często zatrzymywać się, by odpocząć. W zaawansowanych stadiach choroby tętnic odwodowych może rozwijać się martwica naczyń krwionośnych, a wówczas konieczna jest amputacja kończyny dolnej lub stopy. Pierwsze objawy pojawiają się dopiero w momencie, gdy zwężenie tętnicy sięga 90% pierwotnego światła naczynia, więc aby uniknąć późnych powikłań, należy wcześnie zadbać o odpowiednią profilaktykę.

Utrzymujący się wysoki poziomu cukru we krwi może uszkadzać delikatne naczynia krwionośne (naczynia włosowate, kapilary) w nerkach. Zaburzenia czynności ciałek nerkowych stopniowo nasilają się, a wydajność filtracji nerek spada, aż do całkowitej niewydolności nerek, czyli stanu, w którym nerki nie są w stanie skutecznie usuwać toksyn z organizmu. Uszkodzenie nerek występuje u około jednego na każdych dziesięciu pacjentów z cukrzycą. Do uszkodzenia nerek może dojść już we wczesnym stadium cukrzycy, a niewydolność nerek może stopniowo nasilać się bez żadnych towarzyszących objawów. Typowe objawy i oznaki zatrucia, takie jak żółte zabarwienie białek oczu i skóry, u wielu pacjentów pojawiają się dopiero w późnym stadium klinicznym. W najgorszym przypadku dochodzi do całkowitej niewydolności nerek. Wówczas jedynym ratunkiem są dializy lub przeszczep nerki. Uszkodzenie nerek można wykryć już na wczesnym etapie, wykonując badanie krwi. Pacjenci z cukrzycą powinni zatem regularnie badań krew.

Z chwilą rozpoznania cukrzycy należy wykonywać regularne badania w kierunku możliwych powikłań cukrzycy. Pacjenci z cukrzycą powinni regularnie wykonywać badania, które pozwalają stwierdzić uszkodzenie nerwów lub zaburzenia krążenia i już na wczesnym etapie zdiagnozować możliwe powikłania. Podczas wizyty lekarz pyta pacjenta o najczęściej występujące objawy, mierzy ciśnienie krwi i odruchy. Czułość nerwów ocenia się przy pomocy widełek stroikowych (kamertonu), które umieszcza się na stopie, aby sprawdzić, czy pacjent wyczuwa wibracje.

Pacjenci z cukrzycą powinni przestrzegać pewnych zasad, które uchronią ich przed wystąpieniem różnych powikłań wywołanych cukrzycą (lub zmniejszą ryzyko ich wystąpienia lub nasilenia). W pierwszej kolejności należy zrezygnować z papierosów i alkoholu. Palenie negatywnie wpływa na naczynia krwionośne, a dodatkowo zagraża tętnicom obciążonym przez wysoki poziom cukru we krwi. Pacjenci z neuropatią cukrzycową powinni szczególnie wystrzegać się alkoholu, który jest neurotoksyną. Alkohol rozkłada się w wątrobie, która jest zbyt obciążona, by stanie skutecznie regulować poziomu cukru we krwi. Może to prowadzić do hipoglikemii. 

Zdrowa i odpowiednio zbilansowana dieta, wystarczająca aktywność fizyczna i utrzymywanie prawidłowej masy ciała to czynniki, które pozwalają cieszyć się dobrą formą pomimo cukrzycy. Należy zwracać uwagę nie tylko na poziom cukru we krwi, ale również ciśnienie krwi i poziom lipidów we krwi, aby jeszcze skuteczniej chronić wrażliwe naczynia krwionośnie. Warto też pamiętać, że niektóre leki przeciwcukrzycowe mogą wywoływać skutki uboczne szkodliwe dla naczyń krwionośnych, np. substancja czynna metforminy obniża poziom witaminy B12 i kwasu foliowego. Składniki te biorą udział w regulacji metabolizmu homocysteiny. Podwyższony poziom homocysteiny może uszkadzać naczynia krwionośne. Oznacza to, że leczenie cukrzycy może w sposób niezamierzony przyczyniać się do powstawania typowych powikłań tej choroby. W trakcie leczenia przeciwcukrzycowego należy wykonywać regularne badania krwi, aby monitorować poziom witamin z grupy B.

© 2016 Woerwag Pharma Polska Sp. z o. o. - Informacje zamieszczone na stronie internetowej nie stanowią profesjonalnej porady medycznej ani instrukcji użycia produktów leczniczych. W żadnym wypadku treści zamieszczone na stronie internetowej nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub farmaceutą. Przed użyciem produktów leczniczych prezentowanych na stronie pacjent musi skonsultować się z lekarzem i farmaceutą oraz zapoznać się z informacją dołączoną do leku. Pełne informacje dotyczące produktów leczniczych prezentowanych na stronie internetowej znajdują się w Charakterystyce Produktu Leczniczego oraz w ulotce dołączonej do produktu leczniczego. Proszę również zwrócić uwagę na informacje dotyczące praw autorskich.